شناخت بیماری
کوررنگی در سال ۱۷۹۴ توسط شیمی‌دان بریتانیایی، جان دالتون، که خود به آن مبتلا بود کشف شد. بااین‌حال علت آن تنها با پیشرفت علم ژنتیک در قرن بیستم مشخص شد. این اختلال به‌افتخار دالتون، دالتونیسم نیز نامیده می‌شود، هرچند نام علمی آن دیسکروماتوپسیا Dyschromatopsia است.
کوررنگی زمانی اتفاق می‌افتد که بخش‌های حساس به نور در چشم دچار مشکلاتی شود یا چشم ناتوانی در فرایند تشخیص رنگ‌ها داشته باشد. بیشتر افراد مبتلا به این اختلال نمی‌توانند، بین دورنگ قرمز و سبز را تشخیص دهند، تشخیص طیف‌های رنگ زرد و آبی نیز برایشان سخت است اگرچه این رنگ‌ها کمتر در دامنه بینایی معمول هستند.
بد نیست بدانید که دامنه آسیب در این بیماری ، خفیف یا شدید است و اگر فرد کاملا کوررنگی داشته باشد وضعیتی به نام آکروماتوپسیا Achromatopsia را تجربه می‌کند که در آن فقط می‌تواند اشیا را خاکستری یا سیاه‌وسفید ببیند و البته این حالت بسیار نادر است.
بسیاری دیگر نیز رنگ‌های زیر را غیر از طیف‌های رنگ قرمز، سبز و خطوط رنگی که دیگران می‌بینند، مشاهده می‌کنند:
زرد
خاکستری
بژ (ترکیب زرد و قهوه‌ای)
آبی
شیوع کوررنگی در کدام جنسیت بیشتر است؟
این عارضه در مردان شیوع بیشتری دارد و زنان به احتمال زیاد حامل کروموزوم معیوبی هستند که ناقل کوررنگی است درحالی‌که مردان بیشتر از زنان این بیماری را به ارث می‌برند. بنا بر مطالعات انجام‌شده در موسسه بینایی‌سنجی آمریکا، حدود 8% از مردان سفیدپوست با نقص بینایی رنگی متولد می‌شوند که این در مقایسه با 0.5% زنان از هر قشری است. در بررسی‌هایی که در سال 2014 در مورد کوررنگی در کودکان جنوب کالیفرنیا انجام شد این نتیجه به دست آمد که اختلال موردنظر بیشتر در کودکان سفیدپوست غیر اسپانیایی رواج بیشتری دارد تا کودکان سیاه‌پوست. اختلال آکروماتوپسیا یک نفر از سی هزار نفر را در دنیا درگیر می‌کند که از این رقم، بیش از 10% قادر به تشخیص هیچ رنگی نیستند.
نشانه‌های کوررنگی کدام است؟
یکی از شایع‌ترین نشانه‌های دالتونیسم تغییر در بینایی است. برای نمونه این که فرد بتواند بین دو رنگ قرمز یا سبز را در چراغ راهنمایی تشخیص دهد دشوار می‌شود یا ممکن است رنگ‌ها وضوح کمتری نسبت به قبل داشته باشند و همچنین طیف‌های متفاوت رنگ‌ها احتمالا فرقی نخواهد داشت و یکسان به نظر می‌رسد. این اختلال اغلب در دوره کودکی که فرد در مرحله تشخیص رنگ‌ها هست اتفاق می‌افتد. ناگفته نماند که کوررنگی در برخی قابل‌تشخیص نیست؛ چراکه فرد یاد گرفته رنگ‌های خاص را با اشیای خاصی تطبیق دهد ( یعنی هم‌زمانی همسان‌سازی شی‌ء با رنگ آموخته‌شده به درستی انجام نمی‌شود). برای مثال کودک می‌داند که چمن، سبز است پس آنچه را سبز می‌بیند، سبز می‌داند. درصورتی‌که نشانه‌ها خفیف باشند احتمالا فرد قادر به تشخیص رنگ‌های مشخص نخواهد بود. بهتر است در مورد نقصان در تشخیص رنگ با پزشک خود حرف بزنید. پزشک می‌تواند نشانه‌ها را تشخیص دهد و از سایر مشکلات سلامتی جدی پیشگیری کند.
دالتونیسم و انواع آن
کوررنگی سه نوع اصلی دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنم:
نوع اول
فرد نمی‌تواند به‌راحتی تفاوت بین دو رنگ قرمز و سبز را بگوید.
نوع دوم
فرد قادر به تشخیص تفاوت بین دو رنگ زرد و آبی نیست.
نوع سوم
این نوع آکروماتوپسیا نام دارد و فرد به‌طورکلی نمی‌تواند هیچ رنگی را تشخیص دهد- هر چیزی در برابر خط دید او یا خاکستری است یا سیاه‌وسفید. البته این نوع آخر، کمترین شیوع را دارد.
بیماری کوررنگی و زمینه موروثی بودن آن
بله، این اختلال را موروثی می‌دانند که به دلیل نقص ژنتیک است و بدین معنی است که به سایر اعضای خانواده نیز می‌رسد. فردی که یکی از اعضای درجه یک خانواده‌اش مبتلا به دالتونیسم باشد احتمال زیادی برای درگیر شدن دارد. شایان ذکر است که این بیماری معمولا از مادر به پسر می‌رسد که البته در صورت موروثی بودن باعث نابینایی یا سایر آسیب‌های بینایی نمی‌شود.
منظور از کوررنگی اکتسابی چیست؟
این نوع کوررنگی با افزایش سن، پیشرفت می‌کند و هم در زنان و هم در مردان یک اثر مشابه را دارد. بیماری‌هایی که عصب بینایی یا شبکیه چشم را هدف قرار می‌دهد باعث دالتونیسم اکتسابی می‌شود پس با این حال بهتر است فرد با مشاهده کمترین تغییرات در تشخیص رنگ‌ها به‌منظور پیشگیری از مشکلات جدی‌تر با پزشک خود حرف بزند.
علل ابتلا به دالتونیسم چیست؟
چشم شما، سلول‌های عصبی با نام کانز cones یا سلول‌های مخروطی دارد که شبکیه چشم، یک بافت نازک حساس به نور در پشت چشم، را فعال می‌کند و با آن قادر به تشخیص رنگ‌ها هستید. سه نوع مختلف از این سلول‌های مخروطی امواج نوری متفاوتی را دریافت می‌کنند و هرکدام در قالب سه رنگ قرمز، سبز یا آبی به آن واکنش نشان می‌دهند. مخروط‌ها اطلاعات را به مغز ارسال می‌کنند تا فرایند تشخیص رنگ انجام شود. در صورتی که یکی یا چند سلول مخروطی در شبکیه چشم آسیب ببیند فرد با مشکلاتی در دیدن رنگ‌ها روبه‌رو خواهد شد.
بیماری‌های چشمی
در صورتی که شبکیه چشم فرد، بیمار یا آسیب‌دیده باشد زمینه این نقصان وجود دارد. بیماری گلوکوم (آب‌سیاه- فشار داخلی چشم بالا ) تا میزان زیادی زمینه‌ساز ابتلا به دالتونیسم است. این فشار به عصب‌های بینایی، که حامل سیگنال‌ها از چشم به مغز و درنتیجه توان دیدن می‌شود، آسیب می‌زند و در نهایت فرد نمی‌تواند به‌طور کامل موفق به تشخیص رنگ‌ها شود. بنا بر پژوهش‌های انجام‌شده در نشریه علوم بینایی و چشم‌پزشکی تحقیقی در آمریکا، ناتوانی افراد مبتلا به گلوکوم در تشخیص رنگ‌های آبی و زرد از اواخر قرن نوزدهم میلادی شناسایی شده است.
بیماری لکه زرد یا دژنراسیون ماکولار Macular degeneration یا رتینوپاتی دیابتیک diabetic retinopathy نیز زمینه‌ساز آسیب به شبکیه و درنهایت کوررنگی و حتی نابینایی است. در بیماری آب‌مروارید، عدسی‌های چشم به‌تدریج از شفاف به مات تغییر پیدا می‌کنند که این وضعیت نیز زمینه‌ساز دالتونیسم است.
بیماری‌های دیگر
از جمله بیماری‌های دیگری که زمینه ابتلا به این نقصان را فراهم می‌کنند، موارد زیر هستند:
● دیابت
● پارکینسون
● آلزایمر
● ام.اس
سایر دلایل ابتلا به دالتونیسم کدام اند؟
در ادامه موارد دیگری که باعث بروز این نقصان می‌شوند را توضیح می‌دهم:
بالا رفتن سن
ضعف در بینایی و تشخیص رنگ‌ها با افزایش تدریجی سن اتفاق می‌افتد.
مواد شیمیایی سمی
موادی مثل استایرن که در بعضی مواد پلاستیکی وجود دارد نیز دلیل ضعف در تشخیص رنگ‌ها می‌شود.
کوررنگی و تشخیص آن
دیدن رنگ‌ها مربوط به خود فرد است و کسی نمی‌تواند آن را تشخیص دهد جز خود فرد. این که بتوان تشخیص داد آیا فرد بیمار هم مانند فرد سالم به همان خوبی رنگ‌ها را می‌بیند، ممکن نیست اگرچه پزشک با انجام یک آزمایش چشم ساده این کار را انجام می‌دهد. در این آزمایش که معروف به تست ایشیهارا Ishihara است(یک آزمون ادراک رنگ برای تشخیص کوررنگی سرخ-سبز است.) صفحاتی با نام پسیدوآیسوکروماتیک pseudo isochromatic استفاده می‌شود. این تصویر یک دایره پرنقطه رنگی است که در مرکز آن اعداد یا نمادهایی قرار داده شده است. فقط فرد سالم می‌تواند این اعداد یا نمادها را ببیند. فراموش نکنید که فرزند شما پیش از آغاز دوران مدرسه باید حتما تست بینایی‌سنجی را انجام دهد؛ چراکه بسیاری از مواد آموزشی شامل تشخیص رنگ‌ها می‌شود.
آیا درمانی برای کوررنگی وجود دارد؟
در صورتی که این بیماری ناشی از مشکلات چشمی یا آسیب باشد، درمان عامل اصلی می‌تواند به بهبود تشخیص رنگ کمک کند. ناگفته نماند؛ درمانی برای نوع موروثی آن وجود ندارد و پزشک احتمالا تجویز عینک‌های رنگی یا لنزهای تماسی را برای کمک به تشخیص رنگ در نظر می‌گیرد. فرد مبتلا به این نقصان اغلب از تکنیک‌ها یا ابزارهای مشخصی برای پیشگیری از دردسرها استفاده می‌کند که ازجمله آن‌ها می‌توان به یادسپاری ترتیب رنگ‌های چراغ راهنمایی از بالا به پایین اشاره کرد که دیگر نیازی به تشخیص رنگ در این تکنیک نخواهد بود. همچنین برچسب زدن به لباس‌ها نیز به تطبیق رنگ آن‌ها کمک می‌کند.
منبع:
